جالوت در قرآن

---

جالوت فرمانده سپاه فلسطین که در نبرد با بنی اسرائیل به دست داود نبی علیه‌السلام کشته شد.

۱ - معرفی جالوت

---

جالوت معرّب جلیات (گلیات) است که در زبان عبری به معنای تبعیدی و گاه به معنای عریان کردن و کشف کردن آمده است.

۱.۱ - جالوت در کتاب مقدس

کتاب مقدس، وی را پهلوانی بسیار تنومند و از شجاعان فلسطین می‌خواند. گزارش مفصّل آن درباره جزئیاتی چون قدّ سه متری جالوت، زره فلسی (سکه‌های نازک مسی) او به وزن ۵۰۰۰ مثقال (حدود ۵۷ کیلو )، ساق بندهای برنجین، سرنیزه ۶۰۰ مثقالی (حدود ۷ کیلو) و سپر وی، همچنین هراس بنی اسرائیل از او و خودداری آنان از نبرد با وی مؤید این معناست. بر اساس گزارش کتاب مقدس دوره ۳۵۰ ساله‌ای از تاریخ بنی اسرائیل به «دوره داوران» (حُکّام مقتدر بنی اسرائیل) موسوم است. این دوره پس از مرگ یوشع شروع می‌شود و با آغاز دوران پادشاهی و سلطنت شائول به عنوان نخستین پادشاه بنی اسرائیل پایان می‌یابد. در دوره داوران هنوز اقوام و قبایلی چون فلسطینی ها، مدیانیان و عَمُّونیان در سرزمین کنعان مانده بودند و گاه و بیگاه به بنی اسرائیل هجوم می‌بردند. بنی اسرائیل در این دوره همانند اقوام مجاور به بت پرستی روی آورده بودند و گاه به جای جنگیدن با دشمن به جان یکدیگر می‌افتادند. در چنین اوضاعی است که آنان در مواردی مغلوب و خراجگزار اقوام دیگر می‌شوند؛ از جمله در پایان دوران داوران و معاصر نبوت سموئیل ، فلسطینی ها ( قوم جالوت ) بنی اسرائیل را شکست داده، تابوت مقدس (حاوی میراث برجای مانده از موسی و هارون علیهماالسلام) را به غارت می‌برند. از کتاب مقدس برمی‌آید که گرایش به بت پرستی و سرپیچی از فرمان‌های خداوند زمینه ضعف، انحطاط، سستی و اختلاف بنی اسرائیل و در نتیجه سلطه دشمنان از جمله قوم جالوت را بر آنان فراهم کرده است.

۱.۲ - مبارزطلبی جالوت

در یکی از جنگ‌ها، جالوت در مصاف با سپاه بنی اسرائیل به مبارزطلبی پرداخته، آنان را دچار رعب و وحشت می‌کند و چون کسی جرئت نبرد با او را ندارد، هماوردطلبی وی به مدت ۴۰ روز، هر صبح و شام تکرار می‌شود. سرانجام داود به رغم خردسالی خویش داوطلب مبارزه با جالوت شده، با چوبدستی و فلاخن و چند قلوه سنگ به جنگ او می‌رود. جالوت با دیدن داود، او را تهدید ، تحقیر و مسخره می‌کند. داود از شکست او سخن گفته، هنگام نبرد با هدف قرار دادن پیشانی وی به وسیله سنگِ فلاخن، جالوت را بر زمین می‌افکند؛ آن گاه به سرعت و با شمشیر خود او سر از بدن وی جدا می‌کند. با کشته شدن جالوت، سپاه فلسطین فرار کرده، بنی اسرائیل آن‌ها را تعقیب می‌کنند.

۱.۳ - جالوت در قرآن

نام جالوت سه بار به صراحت در قرآن آمده است. آیه ۲۴۶ بقره به ستمکاری های او و قومش اشاره دارد. شماری از مفسران آیه ۵ اسراء را هم اشاره به جالوت و سپاه وی دانسته‌اند.

۱.۴ - جالوت در منابع تفسیری و تاریخی مسلمانان

در منابع تفسیری و تاریخی مسلمانان نیز، جالوت پهلوانی قوی هیکل، جنگجو و مشهورترین قهرمان و فرمانده سپاه فلسطین گزارش شده است. تعبیر «وزادَهُ بَسطَةً فِی العِلمِ والجِسم...» که به قدرت بدنی و تنومندی طالوت اشاره دارد نیز می‌تواند مؤیدی بر قدرت بدنی جالوت باشد ، چرا که پیامبر بنی اسرائیل برای قانع کردن منتقدان انتخاب طالوت به فرمانروایی، به قدرت و تنومندی وی اشاره می‌کند.

۱.۵ - نسب جالوت

برخی مفسران او را از قبطیان مصر و اغلب از فرزندان عملیق بن عاد و رهبر عمالقه دانسته‌اند. ابن خلدون با ردّ قبطی یا بربر بودن جالوت، او را کنعانی (فلسطینی) دانسته، نسبتش را به حام بن نوح می‌رساند.

۱.۶ - محل زندگی جالوت

مفسران، محل زندگی جالوت و قوم وی را ساحل دریای روم (مدیترانه)، بین مصر و فلسطین دانسته‌اند. منابع تفسیری که به دین جالوت و قومش اشاره کرده‌اند، آن‌ها را بت‌پرست دانسته‌اند. تعبیر «... وانصُرنا عَلَی القَومِ الکفِرین...» می تواند مؤید همین مطلب باشد. برخی مورّخان آن‌ها را ستاره پرست دانسته است.

۱.۷ - تسلط قوم جالوت بر بنی اسرائیل

از آیات قرآن برمی‌آید که قوم جالوت با تسلط بر بنی اسرائیل آنان را از دیارشان بیرون رانده و شماری از فرزندانشان را به اسارت گرفته بودند. بنی اسرائیل از پیامبر زمان خویش که اغلب نام او را اشموئیل دانسته اند خواستند تا فرمانروایی برای آنان برگزیند تا آن‌ها برای بازپس گیری سرزمین و آزادی فرزندان خویش به جهاد بپردازند:«اَلَم تَرَ اِلَی المَلاَءِ مِن بَنی اِسرءیلَ مِن بَعدِ موسی اِذ قالوا لِنَبِیٍّ لَهُمُ ابعَث لَنا مَلِکًا نُقتِل فی سَبیلِ اللّهِ قالَ هَل عَسَیتُم اِن کُتِبَ عَلَیکُمُ القِتالُ اَلاَّ تُقتِلوا قالوا وما لَنا اَلاَّ نُقتِلَ فی سَبیلِ اللّهِ وقَد اُخرِجنا مِن دِیرِنا واَبنائِنا فَلَمّا کُتِبَ عَلَیهِمُ القِتالُ تَوَلَّوا اِلاّ قَلیلاً مِنهُم واللّهُ عَلیمٌ بِالظّلِمین».

۱.۸ - زمان غلبه جالوت بر بنی اسرائیل

زمان غلبه جالوت بر بنی اسرائیل حدود ۲۵۰ سال بعد از وفات موسی علیه‌السلام است ، زیرا داود علیه‌السلام که معاصر و قاتل جالوت است، حدود ۲۵۰ سال بعد از حضرت موسی علیه‌السلام بوده است. مفسران، هماهنگ با تورات ، سرپیچی بنی اسرائیل از دستورات خداوند ، تغییر و تبدیل دین الهی، گناهان زیاد و عدم پیروی از پیامبران الهی و در نتیجه ضعیف شدن روابط و عواطف اجتماعی میان آنان را زمینه ساز تسلّط جالوت بر آنان دانسته‌اند. براساس گزارش‌های تفسیری، جالوت افزون بر تصرف سرزمین بنی‌اسرائیل، بیرون راندن آنان از آن‌جا و به اسارت گرفتن شمار زیادی از فرزندان قوم از جمله ۴۴۰ نفر از بزرگزادگان، تورات را به غارت برد و آنان را به پرداخت جزیه واداشت، و بسیاری از مردانشان را نیز کشت و زنانشان را به بردگی گرفت.

۱.۹ - دو بار فسادانگیزی و استکبار بنی اسرائیل

برخی از مفسران، آیه ۵ اسراء را نیز با تسلط جالوت بر بنی اسرائیل مرتبط دانسته‌اند. آیات یاد شده از دو بار فسادانگیزی و استکبار بنی اسرائیل در روی زمین خبر می‌دهند و این‌که در هر بار خداوند گروهی از بندگان خود را مأمور سرکوبی آن‌ها می‌کند:«وقَضَینا اِلی بَنی اِسرءیلَ فِی الکِتبِ لَتُفسِدُنَّ فِی الاَرضِ مَرَّتَینِ... • فَاِذا جاءَ وَعدُ اُولهُما بَعَثنا عَلَیکُم عِبادًا لَنا اولی بَأسٍ شَدیدٍ فَجاسوا خِللَ الدّیار». مفسران یاد شده حمله نخست را به جالوت و سپاه وی نسبت داده‌اند. اگرچه این نظر نیز مؤیّدی است بر مطالب پیش گفته درباره علل انحطاط بنی اسرائیل و قدرت فوق العاده جالوت و سپاهیان وی، تطبیق آیه با توجه به تعبیر «... عِبادًا لَنا...» بر جالوت و سپاهیان وی که کافر بوده‌اند، مشکل به نظر می‌رسد ، چنان که بسیاری از مفسّران نامی نیز این احتمال را هرچند با استدلال‌های متفاوت رد کرده‌اند.

۱.۱۰ - اعلام جنگ

اعلام آمادگی بنی اسرائیل برای جهاد با دشمن ، پیامبر آنان از انتخاب الهی طالوت برای فرماندهی جنگ خبر داد و در پاسخ اعتراض قوم به این گزینش، به دانایی و قدرت جسمانی طالوت اشاره کرد:«وقالَ لَهُم نَبِیُّهُم اِنَّ اللّهَ قَد بَعَثَ لَکُم طالوتَ مَلِکًا...». با حرکت بنی اسرائیل برای جنگ با جالوت بیش‌تر آنان در پی آزمون تشنگی و عبور از نهر و خوردن آب ، از لشکر طالوت جدا شدند وی با گروهی اندک به رویارویی جالوت رفت. شمار سپاه طالوت را پیش از ابتلا به نهر ۶۰۰۰۰ و ۸۰۰۰۰ و عبورکنندگان از نهر را ۱۰۰۰ ، ۴۰۰۰ و بسیاری از تفاسیر و روایات، ۳۱۳ نفر به تعداد مجاهدان جنگ بدر دانسته‌اند. در مقابل، شمار سپاه جالوت را دست کم ۱۰۰۰۰۰ نفر سراپا مسلح و حداکثر ۸۰۰۰۰۰ نفر نوشته‌اند. به نظر می‌رسد تعداد افراد یاد شده برای هر دو سپاه اغلب مبالغه آمیز است.

۱.۱۱ - پایداری و پیروزی

هنگامی که باقی‌مانده سپاه طالوت نهر اردن را پشت سر نهادند، گروهی از آنان اظهار داشتند که تاب جنگیدن و مقاومت در برابر جالوت و سپاه وی را ندارند، چه رسد به شکست دادن آن‌ها ؛ اما گروهی دیگر که به خدا ایمانی راسخ داشتند، با اشاره به امداد الهی، غلبه بر سپاه جالوت را به رغم پرشمار بودن آنان، امکانپذیر خواندند:«فَلَمّا جاوزَهُ هُوَ والَّذینَ ءامَنُوا مَعَهُ قالُوا لا طاقَةَ لَنَا الیَومَ بِجالوتَ وجُنودِهِ قالَ الَّذینَ یَظُنُّونَ اَنَّهُم مُلقُوا اللّهِ کَم مِن فِئَةٍ قَلیلَةٍ غَلَبَت فِئَةً کَثیرَةً بِاِذنِ اللّهِ واللّهُ مَعَ الصّبِرین». گروه یاد شده هنگامی که با جالوت و سپاه وی رو به رو شدند، از خداوند پایداری و پیروزی بر کافران را طلب کردند:«ولَمّا بَرَزوا لِجالوتَ وجُنودِهِ قالوا رَبَّنا اَفرِغ عَلَینا صَبرًا وثَبِّت اَقدامَنا وانصُرنا عَلَی القَومِ الکفِرین».
فراوانی قابل توجه سربازان جالوت نسبت به لشکر طالوت و نیز سمت فرماندهی جالوت برای سپاه خویش از دو آیه یاد شده برداشت می‌شود.
محل استقرار سپاه جالوت را دامنه کوه ایلیا دانسته‌اند که حائل میان آن‌ها و مصر بوده است.
قرآن درباره جزئیاتی مانند چگونگی به میدان آمدن جالوت، محتوای رجزخوانی او، چگونگی داوطلب شدن داود برای جنگ با جالوت و نحوه کشتن او گزارشی نکرده است؛ اما مفسران کم و بیش به آن پرداخته‌اند. براساس پاره‌ای گزارش‌های تفسیری، جالوت سوار بر فیل ، اسب یا استر ، سر تا پا مسلّح ، با تاجی بر سر و یاقوتی درخشان بر پیشانی به میدان آمد و از طالوت خواست به جای کشتن قوم یکدیگر خود او یا فردی دیگر به جنگ وی برود و هرکس غالب شد، فرمانروایی و پادشاهی از آن او باشد. به رغم درخواست طالوت کسی از سپاه او جرئت رویارویی با جالوت را نیافت، از این رو طالوت برای ترغیب جنگجویان وعده شرکت دادن در حکومت و همسری دختر خویش را به قاتل جالوت داد.

۱.۱۲ - اعلام آمادگی داود

به اعتقاد برخی مفسران، خداوند به پیامبر وقت وحی کرده بود که قاتل جالوت، داود است. داود چوپانی نوجوان بود و به سبب حضور برادرانش در سپاه طالوت نزدیک محل مقابله دو لشگر تردد می‌کرد. طبق نقل بسیاری از مفسّران در بین راه چند قطعه سنگ با وی سخن گفتند و از او خواستند که به وسیله آن‌ها جالوت را بکشد. داود سنگ‌ها را برداشت و با حضور در صحنه نبرد، مبارزطلبی جالوت را دید و سخنان بنی اسرائیل را درباره سختی مبارزه با جالوت و قدرتمندی او شنید. اعلام آمادگی داود برای کشتن جالوت ، رفتن وی به جنگ با موافقت طالوت و بدون سلاح و زره و به همراه فلاخن و چند قلوه سنگ ، تمسخر او به وسیله جالوت و اظهار دلسوزی نسبت به او، افتادن رعب در دل جالوت ، خبر دادن داود از کشته شدن جالوت به دست خود و هدف قرار دادن پیشانی او با سنگ و به همراه ذکر نام خدا

۱.۱۳ - گزارش‌های دیگر مفسران

گزارش‌های دیگر مفسران دراین باره و اغلب هماهنگ با تورات‌اند. اصابت سنگ به میان دو چشم جالوت و فرو رفتن آن در مغز وی، سرنگونی جالوت از روی مرکب، متواری شدن سپاه جالوت با کشته شدن وی و جدا شدن سر جالوت با سلاح خود او و به دست داود از دیگر گزارش‌های مفسران‌اند :«فَهَزَموهُم بِاِذنِ اللّهِ وقَتَلَ داوودُ جالوت...». برخی مفسران به نقش باد، در اصابت سنگ به پیشانی جالوت یا افکندن کلاه‌خود از سر وی اشاره می‌کنند که احتمالاً برای طبیعی جلوه دادن حادثه و پاسخ به این پرسش احتمالی است که چگونه سنگ مستقیما به پیشانی او خورد، یا چرا کلاهخود مانع آن نشد، در حالی که قدرت و اراده خاص خدا در این حادثه به روشنی نمایان است تا با کشته شدن قوی‌ترین پهلوان به دست یک نوجوان از یک سو حقارت و ناتوانی کافرانِ به ظاهر نیرومند در برابر مؤمنان راستین نشان داده شود و از سوی دیگر زمینه برای سلطنت آینده داود فراهم گردد.

۱.۱۴ - مدعیان کشتن جالوت

بر اساس پاره‌ای گزارش های تفسیری با کشته شدن جالوت، شماری از سپاه طالوت با آوردن سلاحی یا قسمتی از بدن جالوت مدعی کشتن وی شدند. طالوت گفت که کشنده جالوت کسی است که سر وی را بیاورد و داود سر جالوت را به حضور طالوت آورد. طالوت بنا بر وعده قبلی خود دخترش را به داود تزویج کرد. محبوبیت داود بر اثر کشتن جالوت روز به روز در میان بنی اسرائیل بیشتر و زمینه فرمانروایی وی فراهم شد:«... وءاتهُ اللّهُ المُلکَ والحِکمَةَ وعَلَّمَهُ مِمّا یَشاء...»..

۱.۱۵ - جمع میان نبوت و حکومت

پس از وفات طالوت یعنی ۷ سال بعد ، داود به حکومت رسید. بنابر گفته بسیاری از مفسران، داود نخستین کسی از میان بنی اسرائیل است که میان نبوت و حکومت جمع کرد. از ظاهر آیه ارتباط بین کشتن جالوت و رسیدن داود به این مقام برداشت می‌شود:«... و قَتَلَ داوودُ جالوتَ وءاتهُ اللّهُ المُلکَ والحِکمَة...». بر اساس گزارش عده ای از مفسران، طالوت بر اثر افزایش محبوبیت داود، به وی حسادت ورزید و درصدد قتل وی برآمد. به نظر می‌رسد این گزارش‌ها به واسطه نقل افرادی چون وهب بن منبه و ابن اسحاق ، عمدتا متأثر از گزارش تورات است و با گزینش الهی طالوت چندان سازگاری ندارد، حتی برخی با استناد به آیه یاد شده، عصمت طالوت را مطرح کرده‌اند.
قتل جالوت به دست داود و دفع تجاوز جالوتیان توسط طالوت و سپاه وی و جلوگیری از فراگیری فساد در جامعه آن عصر، پرتوی از تفضل جهانشمول الهی‌اند:«... لَولا دَفعُ اللّهِ النّاسَ بَعضَهُم بِبَعضٍ لَفَسَدَتِ الاَرضُ و لکِنَّ اللّهَ ذو فَضلٍ عَلَی العلَمین». قرآن کریم مجموعه این حوادث، کشته شدن جالوت به دست داود نوجوان و نیز مغلوب شدن سپاه عظیم جالوت توسط سپاه اندک طالوت را، از آیات الهی برشمرده است:«تِلکَ ءایتُ اللّهِ نَتلوها عَلَیکَ بِالحَق...».

۲ - فهرست منابع

---

ارشاد العقل السلیم، ابوالسعود (م. ۹۸۲ ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۱ ق؛ اقرب الموارد، الشرتونی اللبنانی، تهران، دارالاسوة، ۱۴۱۶ ق؛ انوار التنزیل، البیضاوی (م. ۶۸۵ ق.)، به کوشش عبدالقادر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ ق؛ البحر المحیط، ابوحیان الاندلسی (م. ۷۵۴ ق.)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۲ ق؛ تاریخ الامم والملوک، الطبری (م. ۳۱۰ ق.)، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ ق؛ تاریخ الیعقوبی، احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ ق.)، بیروت، دارصادر، ۱۴۱۵ ق؛ التبیان، الطوسی (م. ۴۶۰ ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ تفسیر جوامع الجامع، الطبرسی (م. ۵۴۸ ق.)، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۲ ق؛ تفسیر روح البیان، بروسوی (م. ۱۱۳۷ ق.)، بیروت، دارالفکر؛ تفسیر الصافی، الفیض الکاشانی (م. ۱۰۹۱ ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۲ ق؛ تفسیر عبد الرزاق، عبدالرزاق الصنعانی (م. ۲۱۱ ق.)، به کوشش محمود محمد، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۹ ق؛ تفسیر العیاشی، العیاشی (م. ۳۲۰ ق.)، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیه؛ تفسیر غریب القرآن الکریم، الطریحی (م. ۱۰۸۵ ق.)، به کوشش محمد کاظم، قم، زاهدی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر (م. ۷۷۴ ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق؛ التفسیر الکبیر، الفخر الرازی (م. ۶۰۶ ق.)، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ ق؛ تفسیر کنزالدقایق، المشهدی (م. ۱۱۲۵ ق.)، به کوشش درگاهی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ ق؛ تفسیر المراغی، المراغی (م. ۱۳۷۱ ق.)، دارالفکر؛ تفسیر المنار، رشید رضا (م. ۱۳۵۴ ق.)، قاهرة، دارالمنار، ۱۳۷۳ ق؛ تفسیر نمونه، مکارم شیرازی و دیگران، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش؛ تفسیر نورالثقلین، العروسی الحویزی (م. ۱۱۱۲ ق.)، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش؛ جامع البیان، الطبری (م. ۳۱۰ ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق؛ الجامع لاحکام القرآن، القرطبی (م. ۶۷۱ ق.)، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ ق؛ الجواهر، طنطاوی بن جوهری (م. ۱۳۵۸ ق.)، به کوشش احمد سعدعلی، بیروت، دارالفکر ۱۳۵۵ ق؛ الجواهرالحسان، الثعالبی (م. ۸۷۵ ق.)، به کوشش ابومحمد الغماری، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۶ ق؛ دائره المعارف الکتابیه، ولیم وهبه بباوی و دیگران، قاهرة، دارالثقافة، ۱۹۹۲ م؛ الدرالمنثور، السیوطی (م. ۹۱۱ ق.)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ ق؛ روح المعانی، الآلوسی (م. ۱۲۷۰ ق.)، به کوشش محمد حسین، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ ق؛ زادالمسیر، ابن الجوزی (م. ۵۹۷ ق.)، بیروت، المکتب الاسلامی، ۱۴۰۷ ق؛ فتح القدیر، الشوکانی (م. ۱۲۵۰ ق.)، بیروت، دارالمعرفه؛ الفتوحات الالهیه، سلیمان بن عمر العجیل (م. ۱۲۰۴ ق.)، به کوشش ابراهیم شمس الدین، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۶ ق؛ فی ظلال القرآن، سید قطب (م. ۱۳۸۶ ق.)، القاهرة، دارالشروق، ۱۴۰۰ ق؛ قاموس کتاب مقدس، مستر هاکس، تهران، اساطیر، ۱۳۷۷ش؛ قاموس الکتاب المقدس، بطرس عبدالملک و دیگران، القاهرة، دارالثقافة، ۱۹۹۴ ق؛ الکامل فی التاریخ، ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م. ۶۳۰ ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ ق؛ کتاب مقدس، ترجمه:فاضل خان همدانی، ویلیام گلبن، هنری مرتن، تهران، اساطیر، ۱۳۸۰ ش؛ الکشاف، الزمخشری (م. ۵۳۸ ق.)، قم، بلاغت، ۱۴۱۵ ق؛ مجمع البیان، الطبرسی (م. ۵۴۸ ق.)، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق؛ مدارک التنزیل، النسفی (م. ۷۰۱ ق.)، دارالفکر؛ المیزان، الطباطبایی (م. ۱۴۰۲ ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق؛ واژه های دخیل در قرآن مجید، آرتور جفری، ترجمه:بدره ای، توس، ۱۳۷۲ ش.
Encyclopedia Judaica، CD-ROM (Edition ۲۰۱۱).

۳ - پانویس

---